Στόματα ερμητικά κλειστά; Στο δρόμο προς ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο
Με αφορμή την πρόσφατη τοποθέτηση του υπουργού Δικαιοσύνης σχετικά με την ανάγκη καταπολέμησης των fake news εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού, θα έλεγα πως διαμορφώνεται μια νέα ‘υγειονομική’ κατάσταση που οδηγεί (αν δεν οδήγησε ήδη το γενικευμένο lockdown πριν λίγους μήνες) σε ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο.
Γράφει ο Νίκος Φασνάκης,
δικηγόρος – υπ. Διδάκτωρ Νομικής Σχολής ΔΠΘ
Η έννοια του Κοινωνικού Συμβολαίου σημαίνει κυρίως την συμφωνία των ατόμων να υπακούν εκχωρώντας ένα τμήμα ή ολόκληρες τις ελευθερίες τους στον Ηγέτη προκειμένου εκείνος να εγγυηθεί βασικά δικαιώματα. Την έννοια λοιπόν αυτή την είχαν συλλάβει σπουδαίοι στοχαστές αρκετούς αιώνες πριν. Έτσι, το 1651 ο Τόμας Χόμπς σοκαρισμένος από τα αιματηρά γεγονότα του εμφυλίου στην Αγγλία έγραψε μια πολιτική πραγματεία, τον «Λεβιάθαν» βρίσκοντας στο πρόσωπο του εν λόγω βιβλικού τέρατος την λύση για την κοινωνική ειρήνη. Στο αρχικό εξώφυλλο του βιβλίου, ο Λεβιάθαν απεικονίζεται ως ένας γίγαντας που ορθώνεται πάνω από την πολιτεία κρατώντας στο δεξί του χέρι ένα ξίφος προκειμένου να εξασφαλίσει την πολυπόθητη ειρήνη, ασφάλεια και τάξη, αφού προηγουμένως τα άτομα (που εμφανίζονται ως μικρές κουκίδες πάνω στο σώμα του) του παραχώρησαν τις ελευθερίες τους, ως αντάλλαγμα. Σήμερα λοιπόν, θα λέγαμε, πως λόγω των πρόσφατων υγειονομικών εξελίξεων διαμορφώνεται ένα καινούργιο Κοινωνικό Συμβόλαιο, όπου ο νέος Λεβιάθαν φορά χειρουργική μάσκα και είναι έτοιμος να επιβάλει με το σπαθί του πρόστιμα και ποινές φυλάκισης προκειμένου να εξασφαλίσει αυτή τη φορά την δημόσια υγεία.
Για να παραχθεί όμως ένα αγαθό αποτέλεσμα στις φλέβες του μασκοφόρου αυτού Λεβιάθαν θα πρέπει να συνεχίσει να κυλά ο συνταγματισμός, δηλαδή όλες εκείνες οι δημοκρατικές αξίες που ανάγουν το άτομο σε ελεύθερο πολίτη τοποθετώντας τον μακριά από την κρατική αυθαιρεσία. Και ερχόμαστε τώρα στη πρόσφατη τοποθέτηση του υπουργού Δικαιοσύνης. Στα πλαίσια αυτής έγινε αναφορά στο άρθρο 191 του Ποινικού Κώδικα, το οποίο προβλέπει ποινή φυλάκισης έως και 3 χρόνια για όσους διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις και παράλληλα ο ίδιος τόνισε πως, αν η εφαρμογή των υπαρχουσών διατάξεων αποδειχθεί ότι δεν είναι τόσο αποτελεσματική για την καταπολέμηση των fake news εν μέσω της πανδημίας, είναι πολύ πιθανό να αυστηροποιηθούν οι ποινές για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων που θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία. Δίνεται λοιπόν η ευκαιρία να πούμε πως η αυστηροποίηση των ποινών θα πρέπει να αποτελεί την ultima ratio, ενώ η ενεργοποίηση του άρθρου 191 δεν θα πρέπει να γίνεται καταχρηστικά, αλλά μόνο, όταν αυτό απαιτείται. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό δεν αρκεί το περιεχόμενό των ψευδών ειδήσεων να είναι ικανό να προκαλέσει ανησυχία ή φόβο στο κοινό, αλλά απαιτείται να έχει επέλθει το αποτέλεσμα της πρόκλησης του φόβου, με κίνδυνο έτσι να προκληθεί ζημία στην οικονομία, στον τουρισμό, στην αμυντική ικανότητα της χώρας ή στις διεθνείς σχέσεις. Πρακτικά αυτό σημαίνει πως για να καταδικαστεί κάποιος με το άρθρο αυτό θα πρέπει να πρώτα να παρουσιαστούν ορισμένοι πολίτες στο δικαστήριο και να βεβαιώσουν πως όσα διάβασαν από κείνα για παράδειγμα που έγραψε δημόσια ο κατηγορούμενος τούς προκάλεσαν πράγματι φόβο.
Σε διαφορετική περίπτωση, αν το άρθρο αυτό ενεργοποιείται πολύ εύκολα χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης ξεχωριστά, καθώς και ο βαθμός ή ποιότητα του κινδύνου που μπορεί να προκληθεί κάθε φορά στο κοινωνικό σύνολο, το γεγονός αυτό θα μπορούσε να ανοίξει την κερκόπορτα σε διώξεις ανθρώπων που θα τολμούν να λένε ανοιχτά την άποψη τους για την πανδημία ή να κριτικάρουν τα μέτρα της κυβέρνησης, με αποτέλεσμα οι αρχές να φιμώνουν τα στόματά τους με πρόφαση τον ιό. Το διακύβευμα λοιπόν είναι αυτό, μια και ήδη προσδίδεται κυρίως από κάποια media η ταμπέλα του «συνομωσιολόγου» σε όλους όσους έχουν διαφορετική άποψη για όσα συμβαίνουν. Κάτι ανάλογο με την ταμπέλα του «ακραίου εθνικιστή» που ως γνωστόν συνόδευε και τους υγιείς πατριώτες που έπαιρναν θέση κατά της συμφωνίας των Πρεσπών.
Κλείνοντας για όσους ξέρουν ρωμαϊκή Ιστορία θα θυμούνται πως η Σύγκλητος προκειμένου να εξολοθρεύσει τους πολίτες εκείνους που υπονόμευαν τα συμφέροντά της προσέφευγε συστηματικά σε ένα ακραίο μέτρο, το Έσχατο Συγκλητικό Δόγμα, όπου με πρόφαση ότι αυτοί αποτελούσαν απειλή για την ίδια την πολιτεία διέταζε τις δημόσιες αρχές να τους βγάλουν από τη μέση κυριολεκτικά. Γεγονός που επίσπευσε την πτώση της ρωμαϊκής Respublica φέρνοντας στη θέση της, την Δεσποτεία… Μια χρησιμότητα της Ιστορίας είναι ότι μπορεί να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, ώστε να αποφευχθούν παρόμοιες καταστάσεις. Έτσι λοιπόν η κυβέρνηση, καθώς και οι επόμενες που θα έρθουν δεν θα πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα της ρωμαϊκής Συγκλήτου, δηλαδή να προσφεύγουν ελαφρά την καρδία στο λιγότερο φυσικά αιματηρό δόγμα του «συνομωσιολόγου» και έτσι με όχημα τη προστασία της δημόσιας υγείας να επιβάλλουν κυρώσεις. Διότι αυτό θα παραβιάσει το ατομικό δικαίωμα της ελευθερίας της γνώμης στον πυρήνα του και αυτό με τη σειρά του θα αποτελέσει πλήγμα για την ίδια τη Δημοκρατία.