Ο άνθρωπος σήμερα αποφεύγει τη γνώση γιατί η γνώση στα πρώτα στάδια της, φέρνει στεναχώρια.
Η αλήθεια συχνά δεν είναι ευχάριστη για αυτό αρκετοί άνθρωποι προτιμούν να ακούνε και να βλέπουν παραμύθια και ψέματα φτάνει να είναι ευχάριστα.
Έτσι οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν να παρακολουθήσουν μια σειρά στην τηλεόραση που τους «ξεκουράζει» παρουσιάζοντας ένα ψεύτικο κόσμο (ξεχνάμε ότι βλέπουμε ηθοποιούς και ζούμε την υπόθεση μαζί τους) αλλά θα αποφύγουν να διαβάσουν ή να παρακολουθήσουν ένα επιστημονικό βίντεο που εξηγεί πως λειτουργεί ο κόσμος ή πως ζούσαν οι πρόγονοι μας ή πως διαμορφώθηκε η ιστορία του έθνους μας.
Ο Σωκράτης λέγοντας το περιβόητο «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα» μας εξήγησε ότι η γνώση του ανθρώπου, (αν και όχι ασήμαντη), είναι μηδαμινή σε σχέση με την πληροφορία που υπάρχει γύρω μας.
Ο λόγος της γνώσης-αληθείας είναι πικρός γιατί όσοι τον γνωρίζουν αρχικά νιώθουν πίκρα αφού αντιλαμβάνονται πόσο υστερούν.
Οι άνθρωποι κατέχουν δυο είδη κάλλους, το σωματικό και το πνευματικό.
Υπάρχει και ο κάλος (που αρκετοί άνθρωποι έχουν και δημιουργεί προβλήματα) αλλά αυτός γράφεται με ένα λάμδα και δεν έχει σχέση με το κάλλος.
Οι άνθρωποι που εκτός από φυσικό κάλλος έχουν και πνευματικό, έχουν και μεγάλες προδιαγραφές για να γίνουν ευδαίμονες.
Ένας άνθρωπος που ασχολήθηκε πολύ με την αναζήτηση της γνώσης, δηλαδή της αλήθειας, ήταν ο Σωκράτης που χρησιμοποιούσε το διά-λογο ως μέθοδο διδασκαλίας.
Η διαλεκτική μέθοδος διδασκαλίας του Σωκράτη βασιζόταν στο γεγονός ότι ως δάσκαλος έκανε πως δεν γνώριζε τίποτα, οπότε παρουσιάζονταν να αντλεί γνώση (που προϋπήρχε σε λανθάνουσα μορφή μέσα στους μαθητές του) με διάλογο.
Κάποιοι σήμερα υποστηρίζουν ότι η φράση "Εν οίδα ότι ουδέν οίδα" δεν ανήκει στον Σωκράτη διότι σε κανένα σωζόμενο κείμενο του ίδιου ή άλλου αρχαίου συγγραφέα δεν την έχουμε ακόμη βρει αυτούσια.
Η αλήθεια βέβαια είναι, ότι όλη η φιλοσοφία του Σωκράτη ήταν στηριγμένη πάνω στη λογική του «Ένα ξέρω ότι τίποτα δεν ξέρω».
Η πιο κοντινή φράση σε νόημα εντοπίζεται στο σημείο 21d (στην απολογία του που συνέγραψε ο Πλάτωνας) που ο Σωκράτης λέει:
«ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι· ἔοικα γοῦν τούτου γε σμικρῷ τινι αὐτῷ τούτῳ σοφώτερος εἶναι, ὅτι ἃ μὴ οἶδα οὐδὲ οἴομαι εἰδέναι.»
Μετάφραση: «εγώ δε, καθώς δεν γνωρίζω, ούτε νομίζω πως γνωρίζω∙ μου φαίνεται εξ΄ αυτού πως κατά τι λίγο σοφότερος είμαι, καθόσον αυτά που δεν γνωρίζω δεν φρονώ πως τα γνωρίζω.»
Σύμφωνα με μια ρήση του μαντείου των Δελφών, ο Σωκράτης θεωρήθηκε ως ο πιο σοφός από όλους τους ανθρώπους.
Όταν το πληροφορήθηκε αυτό απόρησε, γιατί ο ίδιος ήξερε ότι δεν ήταν σοφός.
Από την άλλη πλευρά όμως δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ένας θεός θα έλεγε ποτέ ψέματα.
Προκειμένου να λύσει την απορία του αυτή, ο Σωκράτης αποφάσισε να επισκεφτεί ορισμένους φημισμένους για τη σοφία τους ανθρώπους, ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν πολιτικοί, ποιητές και τεχνίτες, για να δει τι ήξεραν.
Τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά αφού όπως διαπίστωσε οι πολιτικοί ισχυρίζονται σοφία χωρίς γνώση, οι ποιητές μπορούν να αγγίξουν τους ανθρώπους με τα λόγια τους, αλλά δεν γνωρίζουν το νόημά τους και οι τεχνίτες θα μπορούσαν να αποκτήσουν γνώση μόνο σε συγκεκριμένα πεδία.
Τελικά, από την επαφή του εκείνη με όλους τους ανθρώπους που θεωρούσαν τον εαυτό τους σοφό, ο Σωκράτης συμπέρανε ότι μόνον ο θεός είναι σοφός… και πως η σοφία των ανθρώπων είναι ελάχιστη, αν όχι ανύπαρκτη.
Ίσως αυτή να είναι και η ερμηνεία του χρησμού της Πυθίας. Η επίγνωση δηλαδή του Σωκράτη για τη δική του άγνοια!
Αυτή η όλη του φιλοσοφία ζωής, προκαλούσε το φθόνο των σοφιστών (ο σοφιστής πάντα ήταν και θα είναι ο εχθρός του φιλοσόφου).
Προκαλούσε φυσικά και το φόβο αρκετών εκ των ισχυρών Αθηναίων της εποχής του που ήταν αντίμαχοι της φιλοσοφίας και εραστές της σοφιστικής.
Με πονηρό σχέδιο, λειτουργώντας αντιδημοκρατικά και με χρήση κατασκευασμένων σοφιστειών, κατάφεραν να πείσουν ένα μεγάλο μέρος των χαμηλότερων στρωμάτων των Αθηναίων πως ο Σωκράτης προωθεί την αθεΐα και τη διαφθορά των νέων.
Του επέβαλαν με λαϊκό δικαστήριο να δηλητηριαστεί με κώνειο. Εκείνος δέχτηκε την τιμωρία του, ήπιε αδιαμαρτύρητα το κώνειο και πέθανε.
Σε κάποιο άλλο κείμενο σχετικά άγνωστο, το οποίο έγραψε ο Ολυμπιόδωρος με τίτλο «Αλκιβιάδης» (6ος αιώνας μετά Χριστόν) εμφανίζεται ο Σωκράτης να λέει τη φράση.
«Εγώ μέν γάρ οὐδέν οἶδα πλήν ἓν μόνον, τό διδόναι λόγους καί λαμβάνειν, τουτέστι τήν διαλεκτικήν.»
Δηλαδή «Εγώ τίποτα δεν γνωρίζω εκτός από ένα μόνο, το να απευθύνω τον λόγον και να λαμβάνω (τον λόγον), δηλαδή εξασκώ την διαλεκτική ανταλλαγή απόψεων».
Τέλος στο έργο «Προτρεπτικός» του φιλοσόφου Ιαμβλίχου (3ος αι. μ.Χ.) υπάρχουν τμήματα προερχόμενα από άγνωστο συγγραφέα που έζησε την εποχή του Σωκράτη. Στα συγκεκριμένα τμήματα υπάρχει η φράση:
«αυτός (ο Σωκράτης), φασίν, λέγει εν διαλόγω αυτού ότι “ουδέν οίδα ούτε διδάσκω τι, αλλά διαπορώ μόνον”»
Μετάφραση: «Ο Σωκράτης όταν συζητά λέει πάνω στον διάλογο ότι “τίποτα δεν γνωρίζω ούτε διδάσκω κάτι, αλλά μόνο απορίες έχω”».
Λάζαρος Αναστασιάδης