«Αφήσατε τας ιδεολογίας. Τι έχομεν να κάμωμεν ημείς εις την Θεσσαλονίκην; Αφήσατε τας παραβόλους ιδέας και προσπαθήσατε να καταλάβητε την χώραν βορείως της Κοζάνης».
Αυτή είναι η απόκριση του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον Βίκτωρα Δούσμανη, Υπαρχηγό του Επιτελείου, σε συζήτηση που έλαβε χώρα με το που ανέλαβε τα καθήκοντά του ο Δούσμανης και πριν την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων του Οκτωβρίου 1912, όπως την διασώζει ο ίδιος στα Απομνημονεύματά του.
Γιατί βόρεια και όχι προς Θεσσαλονίκη και Κωνσταντινούπολη;
«Λυπούμαι διότι ένεκα της αποστάσεως των συνόρων μας και της σμικρότητας του στρατού μας φοβούμαι, ότι δεν θα προφθάσωμεν να λάβωμεν μέρος εις την αποφασιστικήν του πολέμου μάχην, η οποία υπολογίζω ότι θα λάβη χώραν μεταξύ Ανδριανουπόλεως και Κωνσταντινουπόλεως, πράγμα το οποίον εθεώρουν ως μη συμφέρον εις την Ελλάδα και τας μελλοντικάς της αξιώσεις», τόνισε ο Δούσμανης στον Βενιζέλο.
Και συμπλήρωσε, προκαλώντας την έκρηξη του Βενιζέλου: «ελπίζω όμως, ότι επειδή την εποχήν εκείνην θα έχωμεν διαβή τα Καμβούνια και θα ευρισκώμεθα περί την Κοζάνην, θα δυνηθώμεν να στραφώμεν προς το Βέρμιον και εκείθεν επιχειρούντες να απειλήσωμεν την Θεσσαλονίκην, ότε ασφαλώς ο εχθρός θέλει στραφή εναντίον μας και ούτως επισύραντες εφ΄ημών εχθρικάς δυνάμεις θα ελαφρώσωμεν τους Συμμάχους μας».
Είναι ακριβώς αυτά τα λόγια του Επιτελικού που εξόργισαν τον Βενιζέλο. Γιατί ο Βενιζέλος δεν ήθελε να ακούσει για Θεσσαλονίκη; Η απάντηση βρίσκεται στην εξάρτηση του Βενιζέλου από τους Γάλλους.
Η μεθόδευση των Γάλλων
Το Σχέδιο Επιστρατεύσεως του 1912 εκπονήθηκε από την Γαλλική Εκπαιδευτική Αποστολή υπό τον Στρατηγόν Eydoux. Οι Γάλλοι είχαν προβλέψει την θέση του Αρχιστρατήγου (Generalissime) για τον υποστράτηγο Π. Δαγκλή, αργότερα δεξί χέρι του Βενιζέλου στην στάση που οργάνωσε στην Θεσσαλονίκη το 1916 και επέβαλαν οι Γάλλοι με τις λόγχες τους. Όμως, τον Οκτώβριο του 1912, ο Βασιλιάς Γεώργιος παρήγγειλε από τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο να ανατεθεί η Αρχηγία του “Στρατού Θεσσαλίας” στον Διάδοχο Κωνσταντίνο.
Ο Βενιζέλος ήταν νέος Πρωθυπουργός και παραλάμβανε, κατόπιν πραξικοπήματος, από τον εμβληματικό Γεώργιο Θεοτόκη, που μαζί με τον Διάδοχο Κωνσταντίνο είχαν εργαστεί για την θεαματική ανασυγκρότηση, εξάσκηση και εφοδιασμό του Ελληνικού Στρατού κατά τα έτη 1905-1909.
Όπως εξηγούσε ο Δούσμανης στον Βενιζέλο τον Φεβρουάριο του 1910, αν η επικείμενη κυβέρνηση του Βενιζέλου δεν επιθυμούσε να διακόψει αυτή την γιγάντια εθνική προεργασία, που ερχόταν μετά την ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα, “μετ΄ολίγον η Ελλάς θα είχεν ως πρώτον πυρήνα στρατού εκστρατείας, καθ΄όλα έτοιμον προς πόλεμον, περί τας 60.000 ανδρών και ότι, επειδή η εργασία έβαινε προοδευτικώς, μετ΄ου πολύ θα ηδύνατο να παρατάξη περί τας 70.000 ανδρών ως στρατόν εκστρατείας”.
Οι Γάλλοι όμως ήθελαν έναν Ελληνικό Στρατό που να διώξει τους Οθωμανούς από την Θεσσαλία, την Ήπειρο και την Δυτική Μακεδονία – και ως εκεί. Γι’ αυτό φρόντισαν να επιβάλλουν εφαρμογή Σχεδίου Επιστρατεύσεως το 1912 με μόνον 2 Μοίρες Μεταγωγικού, δηλαδή τις μισές από όσες είχε ανάγκη ο Ελληνικός Στρατός για να περάσει τα Καμβούνια και να κινηθεί από την Κοζάνη προς την Θεσσαλονίκη, εφόσον το επέβαλε η στρατιωτική ευκαιρία.
Έτσι, ο Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος απελευθερώνει τα Σέρβια της Κοζάνης, χωρίς τροφή και εφόδια πολέμου, ενόσω οι Μοίρες Μεταγωγικού επέστρεφαν στην Λάρισα για αναχορηγία υλικού.
Ο Δούσμανης ενημερώνει τον Αρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντίνο: “Δεν έχουμε εφόδια και τροφή. Αν περιμένουμε την αναχορηγία να μας προφτάσει από την Λάρισα, χάνουμε πέντε ημέρες πολέμου”. Ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος δεν διστάζει ούτε λεπτό: “Θα προελάσουμε, τρεφόμενοι απ’ ό,τι μας δώσει η Μακεδονική Γη”.
Αυτό το όφελος των πέντε ολόκληρων ημερών πολέμου θα το βρούμε ξανά μπροστά μας, τα χαράματα που εισελαύνει ο Ελληνικός Στρατός στην Θεσσαλονίκη, μερικές ώρες πριν την έλευση του σύμμαχου Βουλγαρικού Στρατού, το πρωί της 26ης Οκτωβρίου 1912 υπό τον Βούλγαρο Αυτοκράτορα.
Ενώπιον των τεραστίων εξόδων διατροφής του Ελληνικού Στρατού από τους εντόπιους εμπόρους και παραγωγούς, ο Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος διέταξε τον Βίκτωρα Δούσμανη: “Θα τα χρεώσεις σε εμένα προσωπικώς” – όπως και έγινε.
Στρατιωτικός και όχι γεωγραφικός, ο πόλεμος
Ο πόλεμος των Ελλήνων ενάντια στους Οθωμανούς ήταν στρατιωτικός και όχι γεωγραφικός: ο σκοπός του πολέμου ήταν η καταστροφή του εχθρού και η επιβολή της θελήσεώς μας επί αυτού και όχι η κατάληψη συγκεκριμένων πόλεων. Κύρια μεταβλητή της εξέλιξης των πολεμικών επιχειρήσεων ήταν η πορεία διαφυγής του εχθρού.
Ο Βίκτωρ Δούσμανης αφηγείται:
“Όταν εξήλθομεν από τα στενά του Σαρανταπόρου και διέβημεν τον Αλιάκμονα, ο Αρχηγός ευρέθη εν αμηχανία δια την περαιτέρω συνέχισιν της εκστρατείας, καθόσον ένεκα της αριθμητικής αδυναμίας του Ιππικού και κυρίως του μεραρχιακού δεν είχομεν ακριβείς πληροφορίας περί της διευθύνσεως εις ην έφευγεν ο εχθρός. Δια τον λόγον τούτον η τάξις της πορείας της Στρατιάς εκανονίσθη τοιαύτη, ώστε να είναι δυνατή είτε η προς βορράν προχώρησις, είτε η προς ανατολάς στροφή, εφ΄όσον επληροφορούμεθα ότι ο εχθρός έφευγε προς μίαν των διευθύνσεων αυτών.
Ενώ ευρισκόμεθα εν τη αμφιβολία αυτή, ήλθεν τηλεγραφική εντολή της Κυβερνήσεως όπως η Στρατιά προφθάση να μεταβή εις Θεσσαλονίκην διότι αφίκετο εις αυτήν πληροφορία ότι ηπειλείτο η υπό των Βουλγάρων κατάληψις αυτής.
Εννοείται ότι η ανάμιξις της Κυβερνήσεως εις τας σκέψεις και αποφάσεις της διοικήσεως της Στρατιάς, της υπευθύνως διοικούσης αυτήν, έκαμε την χειρίστην εντύπωσιν εις τον Αρχηγόν και το Επιτελείον αυτής διότι ο σκοπός της εκστρατείας δεν ήτο ο γεωγραφικός πόλεμος, αλλ΄η καταστροφή του εχθρού. εάν δε ο εχθρός είχεν υποχωρήσει προς βορράν, η θέσις της Στρατιάς, στρεφομένης προς ανατολάς, όπως συναγωνισθή προς τους Βουλγάρους εις καταλήψεις πόλεων και εις τον αγώνα δρόμου περί του ποίος ήθελε πρωτοεισέλθει εις Θεσσαλονίκην, θα ήτο επικίνδυνος και αντιστρατιωτική ενέργεια”.
Για τους λόγους αυτούς, ο Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος κινήθηκε μόνον αφού είχε βεβαιωθεί πως ο Οθωμανικός Στρατός δεν θα υπερκερνούσε τον Ελληνικό Στρατό από Βορρά, οδεύοντας ανενόχλητος προς την Αθήνα.
“Δια τον λόγον τούτον η διαταγή της Κυβερνήσεως δεν ελήφθη υπ΄όψιν. Μόνον δε κατόπιν, όταν αι ημέτεραι αναγνωρίσεις εβεβαίωσαν την προς ανατολάς φυγήν του εχθρού, η Στρατιά εστράφη προς ανατολάς ουχί προς ταχείαν κατάληψιν της Θεσσαλονίκης, αλλά προς επίθεσιν και καταδίωξιν του εχθρού. Άλλως τε η άφιξις της Στρατιάς εις Θεσσαλονίκην δεν θα ήτο αποτέλεσμα απλού στρατιωτικού περιπάτου, αλλά στρατιωτική επιχείρησις εναντίον εχθρού αγωνιζομένου και παρακωλύοντος την ταχείαν προχώρησιν, όπως απέδειξεν η μάχη των Γιαννιτσών.
Αλλά και έτερον εμπόδιον ήτο εις την προχώρησιν ημών, η διάβασις του Αξιού, ποταμού ορμητικού και εκ των βροχών επερεκχειλίσαντος. Η διάβασις δ΄αύτη καθίστατο ακόμη δυσχερεστέρα ένεκα της ελλείψεως γεφυροσκευών. Διότι η Γαλλική αποστολή είχε καταργήσει τας μεταγωγικάς μοίρας έλξεως των βαρυτάτων αυτών γεφυροσκευών και συνετέλουν την μεταφοράν αυτών μεταχειριζόμενοι ελλείψει ίππων, και μάλιστα ησκημένων ίππων έλξεως, βουβάλους. Όταν δε ο στρατός σπεύδων είχε φθάσει εις τας όχθας του Αξιού, αι γεφυροσκευαί ευρίσκοντο ακόμη εις το χάνι Χατζηγώγου, μετά μόχθου, συρόμενοι προς το στενόν του Σαρανταπόρου”.
Ο Εθνομάρτυρας Βασιλεύς Γεώργιος Α’ και ο Αρχιστράτηγος Διάδοχος Κωνσταντίνος εισέρχονται έφιπποι στην απελευθερωμένη από τους Οθωμανούς Θεσσαλονίκη – 26 Οκτωβρίου 1912Οι Βούλγαροι πίστεψαν τα ασυνάρτητα λόγια του Βενιζέλου και έχασαν την Θεσσαλονίκη
Οι Βούλγαροι εφάρμοσαν Σχέδιο Επιστρατεύσεως που υπολάμβανε έναν ισχνό Ελληνικό Στρατό μετά βίας να φτάνει την οροφή των 50.000 ανδρών: αυτά άκουγαν από τις αντιπολιτευτικές κορώνες του Ελευθερίου Βενιζέλου κατά του στρατιωτικού έργου του Γεωργίου Θεοτόκη και του Διαδόχου Κωνσταντίνου – και τα πίστεψαν.
Έτσι, με τις διαβεβαιώσεις των Γάλλων πατρώνων τους, εκτίμησαν εσφαλμένα πως οι Έλληνες θα κολλούσαν στα Καμβούνια και την Κοζάνη και δεν θα είχαν ούτε τον στρατό, ούτε τα εφόδια, ούτε την τροφή για να στραφούν προς Θεσαλλονίκη, Κωνσταντινούπολη και… Σόφια.
Ο Βουλγαρικός Στρατός ήταν ο πολυαριθμότερος και καλύτερα εξοπλισμένος της Βαλκανικής. Είχαν φροντίσει γι’ αυτό οι Γάλλοι.
Έτσι υπέπεσαν σε δύο καθοριστικά λάθη: δεν υπολόγισαν την θέληση του Βασιλικού Οίκου της Ελλάδος να προχωρήσει ο Ελληνικός Στρατός προς Κωνσταντινούπολη και δεν υπολόγισαν πως ο Ελληνικός Στρατός θα νικούσε τον Βουλγαρικό, αφού είχαν βγει από την μέση οι Τούρκοι.
Λέει χαρακτηριστικά ο Δούσμανης:
“Η Θεσσαλονίκη δεν κατεκτήθη υφ΄ημών κατά τον εναντίον της Τουρκίας πόλεμον του 1912. Η Θεσσαλονίκη επεκυρώθη υπέρ ημών εις Κιλκίς, εις την Κρέσναν και την Τσουμαγιάν, όπου κατεστήσαμεν τους Βουλγάρους ανικάνους να αμφισβητήσωσι την κατοχήν της ελληνικωτάτης ταύτης ιστορικής πόλεως της Μακεδονίας”.
Οι Γάλλοι ήθελαν τους Βούλγαρους στην Θεσσαλονίκη
Οι Γάλλοι οργάνωσαν και εξόπλισαν τον Βουλγαρικό Στρατό με την προοπτική να καταλάβει την Μακεδονία και την Θράκη.
Έχοντας την αρμοδιότητα της εκπόνησης του Σχεδίου Επιστρατεύσεως της Ελλάδος, έμειναν με την εντύπωση πως οι Έλληνες θα έφθαναν κακήν κακώς με περίπου 30.000 άνδρες ως την Κοζάνη. Οι Στρατιωτικοί Σύνδεσμοι (επίσημοι κατάσκοποι) των Γάλλων και άλλων “φίλων” μας δεν κατάφεραν να αντιληφθούν και να αναφέρουν την στρατιωτική κατάσταση και τον σχεδιασμό του Ελληνικού Στρατού επί του πραγματικού πεδίου της μάχης.
Η θέληση του Βασιλέως Γεωργίου και του Αρχιστρατήγου Διαδόχου Κωνσταντίνου επεβλήθη στο πεδίο της μάχης επί των Οθωμανών και κατόπιν επί των Βουλγάρων. Οι Γάλλοι και λοιπό φίλοι μας, κατόπιν σύμμαχοι της Αντάντ (Γάλλοι, Βρετανοί, Ρώσοι) δεν το συγχώρησαν ποτέ στους Έλληνες.
Το αίμα του Βασιλέως Γεωργίου στο χώμα της Θεσσαλονίκης σφράγισε την απελευθέρωση μέρους της Βορείου Ελλάδος από τους Οθωμανούς, ενάντια στην βούληση και τους σχεδιασμούς των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης και της Αμερικής.
Η εκχώρηση απελευθερωμένων από τον Ελληνικό Στρατό ελληνικών χωρών στους Οθωμανούς και Βουλγάρους έγινε από ελληνικά πολιτικά χέρια και όχι από τους ήρωες του πεδίου της μάχης- Βασιλιά και Ελληνικό Στρατό. Ήταν τα ίδια χέρια που πίεζαν τον Βασιλιά πια Κωνσταντίνο να εκχωρήσουμε το Τμήμα Δράμας-Καβάλας στους Βουλγάρους.