Του Ηλία Μαγκλίνη
«Δύο πιθανότητες υπάρχουν: είτε είμαστε μόνοι στο σύμπαν είτε όχι. Αμφότερα είναι εξίσου τρομακτικά», είχε πει κάποτε ο Αρθουρ Κλαρκ. Σήμερα, η υπόθεση περί της ύπαρξης νοήμονος εξωγήινης ζωής συνήθως κινείται πέραν των ορίων της σοβαρής επιστημονικής συζήτησης μολονότι η αστρονομική κοινότητα προσπαθεί δεκάδες χρόνια τώρα να εντοπίσει κάποιο ίχνος ζωής «εκεί έξω». Μπορεί οι απανταχού «ουφολόγοι» να επιμένουν μέσα από ευφάνταστες θεωρίες συνωμοσίας ότι οι κυβερνήσεις μάς κρύβουν την αλήθεια, η ουσία ωστόσο παραμένει: απ’ όσα μηνύματα έχουμε στείλει στο απώτερο Διάστημα, η μόνη απάντηση ήταν η σιωπή.
Επειδή είναι κρίμα ένα τόσο ερεθιστικό (και σοβαρό) θέμα να το εγκαταλείπουμε έρμαιο στους συνωμοσιολόγους, απευθυνθήκαμε στον Παναγιώτη Γ. Νιάρχο, oμότιμο καθηγητή Παρατηρησιακής Αστροφυσικής στο ΕΚΠΑ, ο οποίος έχει ασχοληθεί με σοβαρότητα και επιστημονική συνέπεια με το θέμα αυτό στο τελευταίο του βιβλίο «Αναζητώντας μιαν άλλη Γη στο σύμπαν. Εξωπλανήτες και εξωγήινη ζωή» (εκδ. Δίαυλος).
– Οι αστρονομικές αποστάσεις είναι αδιανόητες. Δεν είναι πολύ λογικό, ακόμα κι αν υπάρχει εξωγήινη ζωή, να μην το μάθουμε ποτέ;
– Πράγματι, οι αποστάσεις είναι ασύλληπτα μεγάλες και απαγορευτικές για επιτόπια έρευνα. Ο κοντινότερος στη Γη κατοικήσιμος εξωπλανήτης είναι ο Proxima Centauri b, σε μια απόσταση 4,2 έτη φωτός (περίπου 40 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα). Eνα απλό ταξίδι στον πλανήτη αυτό με την τρέχουσα τεχνολογία θα διαρκούσε 30.000 χρόνια! Αλλά και η επικοινωνία με ραδιοκύματα είναι σχεδόν αδύνατη. Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, μόνο το 1% του γαλαξία μας μπορεί να έχει ήδη δεχθεί εκπομπές ραδιοκυμάτων από διαφορετικούς πλανήτες και θα πρέπει να περιμένουμε περίπου 1.500 χρόνια για να έχουμε μια καλή πιθανότητα να λάβουμε σήμα από κάποια εξωγήινη εκπομπή.
– Πόσο παλαιό είναι το ενδιαφέρον μας για τη ζωή σε άλλους κόσμους;
– Η «συζήτηση» για την ύπαρξη άλλων κόσμων άρχισε από τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους (6ος αιώνας π.Χ.) και συνεχίστηκε από στοχαστές, διανοουμένους, φυσικούς και φιλοσόφους μέχρι σήμερα. Το θέμα άρχισε να απασχολεί σοβαρά την επιστημονική κοινότητα μετά το 1990, όταν τα πρώτα παρατηρησιακά αποτελέσματα επιβεβαίωσαν την ύπαρξη άλλων πλανητικών συστημάτων στο σύμπαν, εκτός από το δικό μας ηλιακό σύστημα. Η συστηματική επιστημονική έρευνα όμως άρχισε το 1995, όταν ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά ένας εξωπλανήτης, ο 51 Pegasi b, σε μια απόσταση 48 έτη φωτός (περίπου 455 τρισεκατομμύρια χιλιόμετρα) από τη Γη. Η ανακάλυψη έγινε από τους Ελβετούς αστρονόμους Michel Mayor και Didier Quéloz, οι οποίοι τιμήθηκαν κατά το ήμισυ με το βραβείο Νομπέλ το 2019 για την ανακάλυψή τους αυτή.
– Eχει λεχθεί ότι ο χριστιανισμός ουδέποτε είδε με καλό μάτι την πιθανότητα ύπαρξης εξωγήινων πολιτισμών, καθώς κάτι τέτοιο θα αμφισβητούσε δόγματα και κατεστημένες θεολογίες. Π.χ., αν ο εξωγήινος είναι ένα πλάσμα πολύ διαφορετικό από τον άνθρωπο, που υποτίθεται πως είναι πλασμένος «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού», τότε ποιος ή τι έπλασε τον εξωγήινο;
– Πράγματι, μέχρι την καθιέρωση του ηλιοκεντρικού συστήματος το 1543 μ.Χ. από τον Κοπέρνικο, ο χριστιανισμός δεν είχε συμφιλιωθεί επαρκώς με την ιδέα της ύπαρξης άλλων κόσμων. Στα επόμενα χρόνια έγινε μια προσπάθεια να προσαρμοστεί η θρησκευτική σκέψη στις νέες ανακαλύψεις που αφορούν την Αστρονομία, τη Βιολογία και τη Γεωλογία. Σήμερα υπάρχουν πολλοί θεολόγοι που δίνουν απαντήσεις στα ερωτήματα που ανακύπτουν από την πιθανότητα ύπαρξης εξωγήινης ευφυούς ζωής. Αφού ο Θεός είναι άπειρος στην ευφυΐα, στην ελευθερία και στη δύναμη, δεν μπορεί να υπάρξει κάποιος περιορισμός στο τι θα μπορούσε να έχει κάνει. Αρκετοί αστροθεολόγοι θεωρούν ότι το «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Θεού» αναφέρεται στην πνευματική μας υπόσταση και δεν έχει σχέση με τις φυσικές μας μορφές. Το Βατικανό αποδέχθηκε επίσημα το 2015 το ενδεχόμενο να υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες. Επίσης, και ορθόδοξοι θεολόγοι διατυπώνουν παρόμοιες απόψεις, όπως π.χ. ο καθηγητής π. Ι. Σ. Ρωμανίδης που έλεγε: «…Δεν μπορώ να προβλέψω τον τρόπο που τα διδάγματα της ορθόδοξης χριστιανικής παράδοσης θα μπορούσαν να επηρεαστούν από την ανακάλυψη νοημόνων όντων σε έναν άλλο πλανήτη… Επομένως, η ύπαρξη νοήμονος ζωής σε άλλους πλανήτες, σε κατώτερο ή ανώτερο επίπεδο διανοητικής και πνευματικής κατάστασης, ελάχιστα θα επηρεάσει την παραδοσιακή πίστη του ορθόδοξου χριστιανού».
– Το επιστημονικό ενδιαφέρον για τους εξωπλανήτες είναι μεγάλο, το πιστοποιεί και το βιβλίο σας. Πόσοι έχουν εντοπιστεί και πόσοι είναι πιθανό να φιλοξενούν κάποιας μορφής ζωή;
– Μέχρι σήμερα έχουν επιβεβαιωθεί 4.374 εξωπλανήτες που παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία στα χαρακτηριστικά τους (τροχιές, μάζες, ακτίνες, θερμοκρασίες), αλλά και στους διαφορετικούς τύπους των μητρικών αστέρων τους. Eχουν βρεθεί γίγαντες αέριοι πλανήτες, αλλά και μικρής μάζας πλανήτες. Ορισμένοι είναι βραχώδεις, μερικοί είναι αεριώδεις και άλλοι είναι πολύ περίεργοι και «εξωτικοί». Από τους 4.374 εξωπλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα, μόνο οι 60 (ένας στο μέγεθος του Αρη, 23 στο μέγεθος της Γης και 36 υπερ-Γαίες) θεωρούνται «κατοικήσιμοι», ότι δηλαδή διαθέτουν τέτοιες συνθήκες ώστε να μπορεί να αναπτυχθεί κάποιας μορφής ζωή.
– Πρόσφατα ευρήματα στην αστρική γειτονιά μας δείχνουν πως υπάρχει νερό σε πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Το γεγονός αυτό σε ποιο βαθμό αυξάνει τις πιθανότητες ύπαρξης ζωής σε αυτούς τους πλανήτες; Θα μπορέσουμε στο κοντινό μέλλον να εξερευνήσουμε αυτούς τους κόσμους;
– Μέχρι τώρα δεν υπάρχουν οριστικές ενδείξεις υπέρ ή κατά της εξωγήινης ζωής στους πλανήτες και στους δορυφόρους τους. Ομως, υπάρχουν τα κατάλληλα περιβάλλοντα που θα μπορούσαν να περιέχουν σημαντικές ενδείξεις για την προέλευση της ζωής και ίσως ακόμη και για την ίδια τη ζωή. Προχωρημένες προσπάθειες βρίσκονται στα προσχέδια ή είναι ήδη σε εξέλιξη για την περαιτέρω εξερεύνηση του ηλιακού συστήματος τα αμέσως επόμενα χρόνια. Διαστημικά ρομποτικά οχήματα και συσκευές θα κάνουν έρευνα είτε επιτόπια είτε από απόσταση για να ανακαλύψουν ίχνη πιθανής ζωής. Οι προσπάθειες στρέφονται κυρίως στον Αρη, στον δορυφόρο του Δία, Ευρώπη, και στους δορυφόρους του Κρόνου, Εγκέλαδο και Τιτάνα. Σύμφωνα με τελευταία ευρήματα, η Αφροδίτη μάλλον δεν έχει σημάδια ζωής, παρά τις πρόσφατες ανακοινώσεις ότι βρέθηκε φωσφίνη στην ατμόσφαιρά της.
Οι «ουφολόγοι», οι εξωγήινοι και η σειρά «Χ-Files»
– Τι μπορούν να μας διδάξουν η Αστροβιολογία και η Χημεία σχετικά με την ύπαρξη εξωγήινης ζωής στο σύμπαν;
– Η Αστροβιολογία επικεντρώνεται σε τρία βασικά ερωτήματα: Πώς ξεκινάει και εξελίσσεται η ζωή; Υπάρχει ζωή αλλού στο σύμπαν; Πώς αναζητούμε τη ζωή στο σύμπαν; Σχετικά με τα δύο τελευταία ερωτήματα, η Αστροβιολογία μας βοηθάει να απαντήσουμε πότε η Γη ή ένας άλλος πλανήτης γίνεται κατοικήσιμος. Από την άλλη πλευρά, η Χημεία μάς έχει πει ότι όλα τα χημικά στοιχεία που υπάρχουν στη Γη υπάρχουν και στο σύμπαν. Αυτό έχει προκύψει από φασματοσκοπικές μελέτες των αστέρων και άλλων δομών στο σύμπαν. Επειδή η ζωή στη Γη εξαρτάται απόλυτα από το νερό, οι πρώτες προσπάθειες για να εξακριβώσουμε αν υπάρχει ζωή –όπως την ξέρουμε στη Γη– σε άλλους πλανήτες είναι να βρούμε αν υπάρχει ή όχι νερό.
– Μιλάμε για την πιθανότητα ύπαρξης ζωής στο σύμπαν, αλλά για τι ακριβώς μιλάμε εντέλει; Για μικροοργανισμούς που μπορεί να περιέχει το νερό, για νοήμονα όντα, για εξελιγμένους πολιτισμούς;
– Από τις μέχρι τώρα έρευνες προκύπτει ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να υφίστανται οργανικά υλικά και μικροβιακή ζωή στο ηλιακό μας σύστημα, αφού αρκετοί πλανήτες και δορυφόροι του έχουν φιλόξενες γι’ αυτά συνθήκες. Προς αυτή την κατεύθυνση στρέφονται οι τωρινές και μελλοντικές έρευνες. Παράλληλα, όμως, γίνεται προσπάθεια αναζήτησης σημάτων εξωγήινης νοημοσύνης, που ασφαλώς θα προέρχονται από εξελιγμένους πολιτισμούς, με την ανάπτυξη της διαστημικής τεχνολογίας και της επόμενης γενιάς ραδιοτηλεσκοπίων.
– Διαβάζετε, βλέπετε επιστημονική φαντασία;
– Και βέβαια, με ενδιαφέρει η ποιοτική επιστημονική φαντασία που εδράζεται πάνω στην επιστήμη και δεν έχει σχέση με θεωρίες συνωμοσίας. Εχω διαβάσει αρκετά βιβλία και έχω παρακολουθήσει ταινίες σχετικά με το θέμα της ύπαρξης εξωγήινης ζωής. Από τα βιβλία ξεχωρίζω τα: «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος» του Aρθουρ Κλαρκ, «Solaris» του Στάνισλαβ Λεμ και το επιστημονικό «The Eerie Silence: Renewing Our Search for Alien Intelligence» του Πολ Ντέιβις. Από τις ταινίες μού άρεσαν οι: «E.T. the Extraterrestrial» (1982), «Contact» (1997), «Gravity» (2013) και «Interstellar» (2014).
– Οι «ουφολόγοι» βλέπουν παντού συνωμοσίες, εξωγήινους του Ρόζγουελ στην Περιοχή 51 – εν ολίγοις, όλα όσα πρόβαλε η σειρά «Χ-Files». Ως επιστήμονας τι θα απαντούσατε;
– Εχει αποδειχθεί ότι πάνω από το 95% των παρατηρήσεων UFO έχει συμβατικές εξηγήσεις. Μπορεί να είναι μπαλόνια καιρού, ανωμαλίες καιρού, συμβατικά αεροσκάφη, φαντασιώσεις, λάθος αναγνωρισμένα φυσικά ή τεχνητά αντικείμενα κ.λπ. Σε όλους όσους πιστεύουν στα UFO θα επαναλάμβανα αυτό που έχει πει ο διάσημος αστροφυσικός και κοσμολόγος Martin Rees: «Κανένας σοβαρός αστρονόμος δεν δίνει καμία αξιοπιστία σε αυτές τις ιστορίες. Τις απορρίπτω γιατί αν οι εξωγήινοι είχαν κάνει τη μεγάλη προσπάθεια να διασχίσουν τις τεράστιες διαστρικές αποστάσεις για να έρθουν εδώ, δεν θα συναντούσαν μόνο μερικούς γνωστούς εκκεντρικούς και ιδιόρρυθμους ή θα έκαναν μερικούς κύκλους στα χωράφια καλαμποκιού και θα έφευγαν ξανά».
Διαβάστε ακόμη
• Lee Billings, «Πέντε δισεκατομμύρια χρόνια μοναξιά», μτφρ. Εφη Καλλιφατίδη, πρόλογος στην ελληνική έκδοση: Χάρης Βάρβογλης, εκδ. Ροπή.
Εξαιρετική αφήγηση και συνάμα εκτενές ρεπορτάζ και χρονικό πάνω στις θεωρίες αλλά και στις προσπάθειες των αστρονόμων για τον εντοπισμό εξωγήινων πολιτισμών μέσα στον χρόνο. Ο συγγραφέας συναντάει και μιλάει με πολλούς από τους πρωταγωνιστές, στοχάζεται μαζί τους πάνω στην έννοια της κοσμικής μοναξιάς και της μοναδικότητας του πλανήτη μας, καθώς επίσης πάνω στο πώς αναπτύχθηκε η επιστήμη της ανακάλυψης εξωπλανητών.
• Jim Al-Khalili, «Εξωγήινοι. Η επιστήμη ρωτά: υπάρχει κάποιος εκεί έξω;», μτφρ. Βαγγέλης Πρατικάκης, εκδ. Τραυλός.
Ο Τζιμ Αλ-Καλίλι, θεωρητικός φυσικός και παρουσιαστής επιστημονικής εκπομπής στο BBC Radio 4, είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό από άλλους, πολύ ενδιαφέροντες τίτλους που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Τραυλός. Εδώ καταπιάνεται με το ερώτημα «αν υπάρχει κανείς εκεί έξω», συνομιλώντας με αστροφυσικούς και αστρονόμους περί διαστημικής τεχνολογίας, των ερευνών σε πλανήτες και δορυφόρους του ηλιακού συστήματος, απομυθοποιώντας όμως και τα επιχειρήματα που θέτουν επίμονα οι θιασώτες των «ιπτάμενων δίσκων», των απαγωγών από εξωγήινους κ.λπ. Επιπλέον, θέτει ένα ακόμα ζήτημα: Κι αν οι εξωγήινοι δεν είναι «μικρά πράσινα ανθρωπάκια» αλλά κάποια μηχανή τεχνητής νοημοσύνης;
Πηγή: kathimerini.gr