Ξεκίνησε χθες και συνεχίζεται σήμερα η διημερίδα για την εκλαΐκευση της επιστήμης στο Ρέθυμνο
Η επιστήμη αποτελεί το θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης και της καθημερινότητας , αφού συναντάται σε κάθε πτυχή της ζωής, από την ίδια την γέννηση και εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, μέχρι την καθημερινότητα, την οικονομία, τη τεχνολογία και την ίδια την επιβίωση.
Στοίχημα για την επιστημονική κοινότητα, αποτελεί η καλλιέργεια των πολιτών και ο επιστημονικός αλφαβητισμός τους που θα φέρουν κοντά την επιστήμη με την κοινωνία, ένα ζητούμενο που είναι ολοένα και περισσότερο απαραίτητο σήμερα τόσο σε επίπεδο κατανόησης , όσο και συμμετοχής των πολιτών σε όλα όσα σχετίζονται και απορρέουν από την επιστήμη.
«Κλειδί» μεταξύ άλλων για την μετάδοση του μηνύματος στην κοινωνία είναι η εκπαιδευτική κοινότητα, που μέσα από την προσέγγιση των νέων θα μπορέσει τα επόμενα χρόνια να πλησιάσει ακόμη περισσότερο τον κοινωνικό πυρήνα.
Πόσοι όμως κατανοούν σήμερα όλες τις πτυχές της επιστήμης αλλά και όλα όσα απορρέουν από αυτήν; Είναι η επιστήμη «κοντά» στον πολίτη και το αντίστροφο, αλλά και πως θα επιτευχθεί η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ πολιτών και επιστήμης τα επόμενα χρόνια; Τα παραπάνω και πολλά ακόμη ερωτήματα απαντούν οι επιστήμονες που συμμετέχουν στην διημερίδα που πραγματοποιείται στο Ρέθυμνο με θέμα «Εκλαΐκευση της Επιστήμης-Δημόσια Κατανόηση της επιστήμης και επιστημονική καλλιέργεια».
Η διημερίδα άνοιξε τις πόρτες της την Παρασκευή στην αίθουσα Παντελής Πρεβελάκης, στο Ωδείο Ρεθύμνου με κύριες ομιλίες εκλαΐκευσης σε εξειδικευμένα επιστημονικά πεδία αιχμής, από καταξιωμένους επιστήμονες που παρουσίασαν πεδία του επιστημονικού τους έργου. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι πως στο πλαίσιο της εκδήλωσης επιτεύχθηκε μια βασική στόχευση, η οποία δεν ήταν άλλη από την ενεργή συμμετοχή του κοινού , μέσα από την συζήτηση και την αλληλεπίδραση, στην διαδικασία κατανόησης των επιστημονικών δεδομένων που παρουσιάστηκαν.
Οι εργασίες της διημερίδας θα συνεχιστούν και σήμερα στο Πειραματικό Λύκειο με βιωματικά εργαστήρια για εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων και στόχο να συμβάλλουν , ενεργά στην εκπαίδευση στην εκλαΐκευση της επιστήμης και την επιστημονική καλλιέργεια των μαθητών.
Την εκδήλωση διοργανώνει το Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο Ρεθύμνου, η Διεύθυνση Εκπαίδευσης Ρεθύμνου, η Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης και ο Δήμος Ρεθύμνου και η Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων (ΠΕΒ) .
Ο καθηγητής του Πειραματικού Γυμνασίου Ρεθύμνης και συντονιστής της εκδήλωσης, μιλώντας για την διοργάνωση επεσήμανε: « η πρωτοβουλία αυτή λήφθηκε από τα δυο πειραματικά σχολεία της πόλης μας και ο σκοπός της εκδήλωσης είναι εκλαΐκευση της επιστήμης. Να μπορέσουμε τα ζητήματα αναλφαβητισμού σε σχέση με την επιστήμη να γίνουν κτήμα όλου του κόσμου και κυρίως της νεολαίας μας . Θέλω να πιστεύω ότι όλοι θα βγούμε κερδισμένοι και θα μπορέσουμε να μεταλαμπαδεύσουμε τις γνώσεις που θα πάρουμε στην νέα γενιά. Την περίοδο που διανύουμε με την εύκολη χρήση του διαδικτύου που δεν ξέρουμε ό,τι γραφεί τι λέει και αν είναι σωστό ή λάθος προφανώς υπάρχει μεγάλο πρόβλημα και το βλέπουμε καθημερινά στα σχολεία».
Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Ο καθηγητής γενετικής τμήματος βιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ζαχαρίας Σκούρας στη διάρκεια της εκδήλωσης ανέπτυξε το θέμα: «Βιολογία και Πολυπλοκότητα. Από τον Αριστοτέλη στη σύγχρονη Βιολογία: Αλληλεπιδράσεις Γενοτύπου -Περιβάλλοντος-Φαινοτύπου» υπογραμμίζοντας ταυτόχρονα την ανάγκη η επιστήμη και τα επιστημονικά δεδομένα να μπορέσουν να διαχέονται στην κοινωνία. Ο ίδιος τόνισε: «Η επιστήμη χωρίς την κοινωνία δεν έχει κανένα νόημα. Τα αποτελέσματα τα οποία προκύπτουν από τις έρευνες ή από τη στοχαστικότητα των ανθρώπων, είναι τέτοια που μπορούν να μπουν μέσα στην κοινωνία και να εργαστούν μέσα στη κοινωνία. Άρα η κοινωνία θα πρέπει περιβάλλει την επιστήμη με καλύτερο τρόπο και η επιστήμη να περιβάλλει την κοινωνία».
Ο κος Σκούρας τόνισε πως αυτό δεν είναι κάτι εύκολο και επεσήμανε τον σημαντικό ρόλο που έχει η παιδεία, αφού όπως τόνισε: «η παιδεία μας δεν επιτρέπει την παρακολούθηση της επιστήμης, γιατί είναι στραμμένη σε πολλές άλλες βεβαιότητες. Η επιστήμη δεν έχει βεβαιότητες, δεν είναι δογματική και αυτό που θα πρέπει να αντληθούν και τα νέα τα παιδιά και ο κόσμος είναι ότι πρέπει να έχει πολύ μεγαλύτερη επαφή».
Ενδεικτικό, είναι το παράδειγμα στο οποίο αναφέρθηκε ο κος Σκούρας, απαντώντας στο συχνό ερώτημα που δέχεται για το «τι είναι η ζωή». Ο ίδιος πρόσθεσε: «Θα ακούσετε χιλιάδες ορισμούς για τη ζωή ανάλογα με το πώς το βλέπει ο καθένας . Η βιολογία τη βλέπει ως μια αυτοοργάνωση της ύλης σε τέτοιο βαθμό ,δηλαδή η ίδια η ύλη μπορεί να αυτοργανωθεί, που να μπορεί να αυξάνει, να μεταβολίζεται, να πολλαπλασιάζεται και να διαιωνίζεται. Είναι κάτι το καταπληκτικό . Υπάρχει μια σκλήρυνση στη κοινωνία που λέει ότι η εξέλιξη επιτρέπει μόνο στο δυνατότερο να ζήσει . Αυτό είναι λάθος . Η βιολογική εξέλιξη δεν λέει για το δυνατότερο, λέει για τον καταλληλότερο στο δεδομένο περιβάλλον . η διαφορά είναι τεράστια». Ο ρόλος του σχολείου είναι καθοριστικός αλλά παρότι υπάρχουν εξαιρετικοί εκπαιδευτικοί και προσπαθούν άνθρωποι μέσα από την κάρδια τους να προχωρήσουν , βλέπετε τις σκληρύνσεις της κοινωνίας. Για παράδειγμα στο πρόγραμμα σπουδών , σήμερα η βιολογία καλπάζει και στην Ελλάδα η βιολογία θεωρείται δευτερεύουσα και η ερώτηση είναι γιατί; Ποιο είναι το πρωτεύον; Στα πρόγραμμα σπουδών στην δευτεροβάθμια φαίνεται ότι επιστήμες υποβαθμίζονται και αναβαθμίζονται μεταφυσικές ενότητες . Αν θέλουμε αλλαγές θα πρέπει να καταλάβουμε που πατάμε, τι πράγματα υπάρχουν γύρω μας και που πηγαίνουμε Για αυτό πρέπει να έχεις την επιστημονική γνώση όσο μπορείς περισσότερο για να πατάς όσο πιο γερά».
ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ SPIN-OFF ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Ο Καθηγητής του Τμήματος Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας στην ομιλία του με θέμα : «Πως η έρευνα εμπλέκεται στην πραγματική οικονομία: η περίπτωση μιας spin – off του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας», ανέπτυξε ενδιαφέροντα παραδείγματα για τον ρόλο της επιστήμης στην πραγματική οικονομία.
Αναφερόμενος στην εταιρία spin-off του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ο ίδιος ανέδειξε την ανάγκη η Ελλάδα να εστιάσει στην αξιοποίηση του επιστημονικού δυναμικού και των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας. Σήμερα, ένα μεγάλο μέρος νέων επιστημόνων που εκπαιδεύεται στην χώρα και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, δυστυχώς αναζητά επαγγελματικές προοπτικές στο εξωτερικό. «Εμείς έχουμε δημιουργήσει μια εταιρία με το νέο νόμο που λέγονται Spin- Off ή τεχνοβλαστοί όπου εμπορευματοποιείται η γνώση που παράγεται μέσα στο πανεπιστήμιο και τις μετοχές τις έχουν τα παιδιά, πρώην φοιτητές και τώρα συνεργάτες και εμείς και άλλοι αλλά ένα μεγάλο μέρος ανήκει στους καθηγητές και τους φοιτητές. Επομένως βρίσκουν δουλειά τα παιδιά και δεν φεύγουν , αυτό είναι το μοντέλο . Διαπιστώσαμε πολλά εμπόδια για να το υλοποιήσουμε και υπάρχουν τέτοιες εταιρίες στην Ελλάδα , περίπου 15 που λειτουργούν στα πανεπιστήμια της χώρας. Είναι λίγες βέβαια αλλά είναι ένα χρήσιμο παράδειγμα για το πώς θα μπορούσαν τα παιδιά να κρατηθούν στην Ελλάδα» επεσήμανε ο κος Κουρέτας.
Ο ίδιος χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της μεταβολικής υγείας εξήγησε εύστοχα την εμπλοκή της γνώσης με την πραγματική οικονομία. Συγκεκριμένα, στάθηκε στον σημαντικό ρόλο της κοινωνίας και υπογράμμισε : «Η επιστήμη είναι η αποτύπωση της αλήθειας κατά ένα μέρος. Κατά ένα άλλο μέρος είναι η διαμόρφωση αυτής της κατάστασης μέσα στην κοινωνία κάτω από την πίεση κοινωνικών επιταγών. Για παράδειγμα η επιστήμη λέει ότι για να αδυνατήσεις υπάρχει ένα φάρμακο- και πράγματι υπάρχει ένα φάρμακο- το οποίο το παίρνεις , δεν αφήνει να απορροφηθούν τα λίπη και με τον τρόπο αυτό αδυνατίζεις. Λέει μια άλλη μερίδα επιστημόνων ότι για να αδυνατήσεις πρέπει να κάνεις σωστή διατροφή και περπάτημα. Και αυτό είναι σωστό. Θα επικρατήσει όμως εκείνο που η κοινωνία θα το υποστηρίξει με τη μεγαλύτερη θέρμη. Είναι η διαμόρφωση αυτής της ισορροπίας κάτω από την πίεση κοινωνικών επιταγών και είναι ένα κομμάτι της επιστήμης».
Ο ίδιος αναφέρθηκε και στην ευθύνη αλλά και τον ρόλο που έχει σήμερα η πολιτική, τα ΜΜΕ και οι ίδιοι οι επιστήμονες στην διάχυση και κατανόηση της λειτουργίας της επιστήμης. Το «μυστικό» σε κάθε περίπτωση πάντως είναι η γνώση και σε αυτό κύριο λόγο έχει η εκπαίδευση.
Η ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Η εκλαΐκευση της επιστήμης, είναι αναμφίβολα αναγκαία σήμερα , ωστόσο είναι κάτι που ενέχει δυσκολίες , ιδιαίτερα για τους επιστήμονες, όπως επεσήμανε στην διάρκεια της εκδήλωσης η επίκουρη καθηγήτρια Μικροβιολογίας του Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης Άννα Ψαρουλάκη.
Η ίδια επεσήμανε πως σήμερα υπάρχει «κενό» και πρόσθεσε: «Χρειάζεται να υπάρξει αυτή η διάχυση της επιστημονικής γνώσης και οι νέες γνώσεις να έρθουν με απλό τρόπο στην καθημερινότητα του καθενός και βέβαια μερικά από αυτά να περάσουν ακόμη και στα σχολεία, στους μαθητές μας. Είναι πράγματα τουλάχιστον στην βιολογία που τρέχουν με μεγάλες ταχύτητες, μια επανάσταση και λίγα από αυτά έχουν περάσει ακόμη και στα σχολεία μας»
Στην ομιλία της με θέμα «Από το ανθρώπινο γονδίωμα στο ανθρώπινο μικροβίωμα» η κα Ψαρουλάκη αναφέρθηκε στη νέα γνώση που προκύπτει σήμερα αλλά και τον ρόλο των μικροβίων που στην υγεία και τη νόσο. Μεταξύ άλλων η ίδια τόνισε: «Το 2001 έγινε η αλληλούχηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Τότε πανηγυρίσαμε διότι θεωρήσαμε ότι λύσαμε το θέμα τα μυστήρια της ζωής. Από τότε έχει περάσει πολύς καιρός και ενώ προχωράμε με μεγάλες ταχύτητες , η τεχνολογία έχει βοηθήσει πάρα πολύ να διαβάζονται τρισεκατομμύρια βάσεις DNA παρ όλα αυτά εξακολουθούμε να είμαστε στην αρχή. Το μικροβίωμα είναι τα γονίδια που έχουν όλα τα μικρόβια μας τα οποία είναι πάνω μας και μέσα μας. Αυτά τα μικρόβια συγκατοικούν μαζί μας. Τα τελευταία χρόνια αποκαλύπτεται ότι σχεδόν όλες μας τις λειτουργίες του ανοσολογικού, την πέψη ακόμα τελευταία ισχυρίζονται ότι υπάρχει σύνδεση των μικροβίων αυτών και με τον εγκέφαλο , με τα νευροεκφυλιστικά ή ψυχιατρικά νοσήματα, με το διαβήτη , με καρδιαγγειακά νοσήματα»
ΠΑΙΔΕΙΑ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΨΕΥΔΟΕΠΙΣΤΗΜΗ
Ενδιαφέρουσα ομιλία ανέπτυξε στη διάρκεια της εκδήλωσης ο καθηγητής Ηλεκτρονικής Φυσικής, πρόεδρος Τμήματος Φυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γεώργιος Τόμπρας με θέμα: «Παιδεία και Επιστήμη: απάντηση στη ψευδο-επιστήμη».
Ο ίδιος τόνισε: « η εκλαΐκευση της επιστήμης είναι από μόνο του ένα πολύ ιδιαίτερο θέμα και επικίνδυνο, διότι πάντα υπάρχει μια απόσταση με το τι μπορεί να καταλάβει ο μέσος πολίτης σε σχέση με τον εξειδικευμένο επιστήμονα, ο οποίος θα μιλήσει για κάτι που έχει δουλέψει πάρα πολύ στη ζωή του. Επομένως υπάρχει ένα κενό στο τι μπορεί να γίνει αντιληπτό , πως μπορεί να το πει κανείς, τι κινδύνους έχει μια τυχόν παρερμηνεία αυτών που θα ειπωθούν, πράγμα που οδηγεί τώρα πια-στην σύγχρονη εποχή- στην ανάδειξη ενός νέου φαινόμενου που παλαιότερα ήταν λίγο πιο γραφικό που το περιγράφουμε τουλάχιστον οι καθηγητές φυσικής ως ψευδοεπιστήμη»
Ενδεικτικά, ανέφερε πως η ψευδοεπιστήμη βρίσκεται σε πολλές μορφές της κοινωνικής ζωής ενώ τόνισε πως η «απάντηση» είναι η παιδεία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ψευδοεπιστήμης, όπως εξήγησε ο κος Τόμπρας: «διατείνονται ότι επηρεάζεται η γέννηση ενός παιδιού από τη θέση των ουρανίων σωμάτων με ένα μοναδικό τρόπο που περίπου αγνοείται από τους νόμους της φυσικής. Άλλο θέμα είναι το γνωστό κίνημα του αντιεμβολιασμού , ο φόβος της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας , μιας ακτινοβολίας που στηρίζεται στη ίδια την φυσική του ηλιακού φωτός. Ακούτε τη φοβία για τα κινητά δίκτυα της νέας γενιάς 5G το οποίο είναι έωλο ή για τις βλαβερές συνέπειες της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μόνο των κεραιών». Τα παραδείγματα είναι αναρίθμητα, ωστόσο όπως εξήγησε ο ίδιος , ο ρόλος του σχολείου και των εκπαιδευτικών είναι καθοριστικός στο να «γεννήσει» πιο υποψιασμένους πολίτες που θα έχουν την γνώση να αντικρούσουν και να αναλύσουν εξηγήσεις που εντάσσονται «δήθεν σε ένα αντισυστημισμό».
Σε ό,τι αφορά τον ρόλο της εκπαίδευσης, ο κος Τόμπρας τόνισε: «Πέρα από τις γνώσεις που βγαίνουν μέσα από τα διάφορα μαθήματα, ο εκπαιδευτικός πρέπει να δώσει την δυνατότητα στους μαθητές να σκέφτονται με ένα τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορέσουν να αναγνωρίσουν τι είναι έγκυρο, τι στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, τι έχει προκύψει ως γνώση που έχει γεννηθεί μέσα από την επιστημονική μεθοδολογία και δεν είναι απλώς λόγια του αέρα ή λόγια που λέγονται για οποιαδήποτε σκοπιμότητα».
Ενδιαφέρουσα ομιλία ανέπτυξε στη διάρκεια της εκδήλωσης ο αναπληρωτής καθηγητής Θεωρητικής Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Κωνσταντίνος Τάσσης με θέμα «Όταν τα άστρα ψεύδονται» ενώ παρεμβάσεις στην διάρκεια της εκδήλωσης έκαναν οι Μιχάλης Ταταράκης και Νεκτάριος Παπαδογιάννης καθηγητές του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου με θέμα την εκλαΐκευση της επιστημονικής δραστηριότητας του Κέντρου Φυσικής, Πλάσματος και Λέιζερ στο Ρέθυμνο.